Çatı Elemanları ve Çeşitleri

Çatı Elemanları, Çatı kesit çizimi detayları: Binayı dış etkilerden koruyan, estetik bakımdan tamamlayan, eksikliği hâlinde binanın ömrünü ve yaşama konforunu olumsuz etkileyen en önemli yapı elemanlarından bir tanesidir.

Binaları yağmur, kar, rüzgâr, sıcak ve soğuk gibi dış etkilerden korumak amacıyla binaların en üst kısmını teşkil eden yapı elemanına çatı denir.

Çatıların kar ve rüzgâr yüklerini emniyetle taşıyabilmesi, yağmur ve kar sularını içine almadan en çabuk ve düzenli şekilde uzaklaştırabilmesi gerekir. Ayrıca çatılara uygun şekil, boyut ve eğim verilmeli, estetik görünmesi sağlanmalıdır.

Çatı Tipleri

Çatılar; yapıldıkları malzemeye, eğimlerine ve eğimli yüzeylerine göre isim alır. Yapıldıkları Malzemeye Göre Çatı Çeşitleri

Ahşap Çatılar

Makasları ve eğimli yüzeyi ahşap malzemeden yapılan çatılardır. Ahşap, kâgir ve betonarme binaların üzerine yapılır.

Çatı yapımında en çok ahşap malzeme kullanıldığı için çatının iskeleti olan çatı makaslarından bahsetmek gerekir. Çatı makası, çatının yüzeyinden aldığı yükleri taşıyarak mesnetlere nakleden sistemdir. 2.00 – 3.00 m aralıklarla düzenlenir.

Çatı makasları, yükü naklediş şekline göre oturtma çatı makası ve asma çatı makası şeklinde isimlendirilir.

Oturtma çatı makası

Yükü dar açıklıklı dış duvarlara, bölme duvarlara veya betonarme plaklara ileten durumda yapılan çatının makasına oturtma çatı makası denir. Bu tür çatılar, taşıyıcı duvarlar, kirişler veya betonarme bir döşeme üzerine oturtulur. Çatının taşıyıcı duvar veya kirişler üzerine oturtulması durumunda mesnet açıklığının en çok 4.00 m olması gerekir.

Oturtma çatı makasları tanzim edilen dikme sayısına göre isim alır. Oturma çatı makaslarında dikme aralıkları yaklaşık olarak aşağıda verildiği gibi olmalıdır.

4 – 6 m uzunluğundaki makaslar bir dikmeli
6 – 8 m uzunluğundaki makaslar iki dikmeli
8 – 11 m uzunluğundaki makaslar üç dikmeli
11 – 13 m uzunluğundaki makaslar dört dikmeli
13 – 17 m uzunluğundaki makaslar beş dikmeli olarak tanzim edilir.

Asma (askılı) çatı makası

Yükleri makaslar vasıtasıyla yanlardaki mesnetlere ileten çatılara asma (askılı) çatılar, bu tip çatıların yapımında kullanılan makaslara da asma (askılı) çatı makası denir. Çatıyı taşıyan dış ve iç bölme duvarların eksenleri arasındaki açıklığın 4.00 metreyi geçtiği durumlarda asma çatı uygulanır.

Askılı çatılarda düşey durumdaki çatı elemanına askı denir. Makas uzunluğuna göre askı sayısı aşağıdaki ölçülerde olur.

4 – 6 m uzunluğundaki makaslar bir askılı
6 – 9 m uzunluğundaki makaslar iki askılı
9 – 12 m uzunluğundaki makaslar üç askılı olarak tanzim edilir.

Çelik çatılar

Çeliğin gerilmelere karşı olan yüksek dayanımı nedeniyle mesnet açıklığı fazla olan binaların çatıları çelikten yapılır. Çelik çatı makasları blon, perçin ve kaynakla birleĢtirilerek inĢa edilir.

Betonarme çatılar

Binayı üstten gelen dış etkilere karşı koruyan ve betonarmeden yapılan çatılardır. Binanın üstüne gelecek yağmur ve kar sularının birikmeden akıtılması, ısı etkilerinden korunması, sağlam ve dayanıklı olması, estetik açıdan güzel olması düşünülerek garaj, depo, spor salonları, gösteri merkezleri, camiler, alışveriş merkezleri gibi yapılarda betonarme çatılar kullanılır. Betonarme çatılar; betonarme çerçeve, kemer ya da kabuk şeklinde yapılır.

%1 – 2 eğimli betonarme ile yapılan çatılara teras çatı denir. Teraslar binayı dış
etkilere karşı koruyacak şekilde yapılmalıdır. Terasa gelen yağmur ve kar sularının eğim
verilerek oluklarda toplanması ve yağmur boruları ile zemine ulaştırılması sağlanır.

Eğimlerine Göre Çatı Çeşitleri

Çatılar, düz teras veya eğimli çatılar Ģeklinde uygulanabilir. Düz çatılara suyun akması için %3„e kadar verilen eğim, çatı eğiminden sayılmaz. Çatı eğimi; iklime, çatı kaplama malzemesinin cinsine ve çatı arasından yararlanma isteğine göre tespit edilir.

Eğimlerine göre çatılar üç gruba ayrılır:

1. Düz çatılar (0–5º arasında eğimi olan çatılar)
2. Orta eğimli çatılar (5–40º arasında eğimli olan çatılar)
3. Dik çatılar (40º den fazla olan çatılar)

Çatı eğimleri; derece, yüzde (%) ve oran cinsinden ifade edilir.

Çatı Çeşitleri

Çatılar, yüzeylerinin tanzim şekline göre isim alır. Çatı yüzeylerinin nasıl yapılacağına karar verilirken yapının planı, kullanım amacı ve mimari görünüşü esas teşkil eder.

Çatılar eğimli yüzeylerine göre aşağıdaki şekillerde yapılır

1. Sundurma çatı (Tek yüzeyli)
2. Beşik çatı (Çift yüzeyli çatı)
3. Kelebek kanatlı çatı
4. Kırma çatı
5. Mansard çatı
6. Kanatlı çatı
7. Sivri çatı
8. Testere dişli çatı
9. Fenerli çatı
10. Silindir çatı
11. Kubbe çatı

Şeklinde eğimlerine göre 11 çeşit çatı şekli bulunmaktadır. Bunlar arasında günümüzde en çok kullanılan Çatı Çeşitleri: Beşik Çatı, Kırma Çatı ve Sundurma çatıdır.

Sundurma çatı

Eğimi tek tarafa olan sundurma çatılar; yapımı kolay ve ucuzdur.

Garaj, kömürlük ve bahçıvan odası gibi küçük açıklıklı yerlerde uygulanmaktadır. Bu çatılar ya tek bir bina çatısı olarak ya da bina duvarına dayalı eklenti çatısı olarak yapılabilmektedir

Beşik çatı

Çift yüzeyli çatı da denilen beşik çatının akıntısı iki yönlüdür.

İki yüzey birbirine bir mahya ile bağlanmıştır. Binanın ön ve arka duvarlarının oluşturduğu üçgen yüzey, kalkan duvarıyla kapatılır. Çatı eğimi fazla alınırsa çatı arası da kullanılabilir

Kırma çatı

Çok yüzeyli çatı da denir. Çatı yapılacak binaların sahip olduğu kenarlar kadar eğimli yüzeyi olan çatılardır.

Kırma Çatı yüzeylerinin dört yöne de eşit değerde eğimleri vardır. Yüzeyler birbirine düz, eğik, düşük ve dere mahyalarla bağlanır.

Çatı Elemanları

Ahşap çatılar, çatı elemanlarının birbirine geçmesiyle, çivi ve bulonlarla bağlanmasıyla oluşur. Bu elemanları şöyle sıralayabiliriz:

1. Bırakma (gergi) kirişleri
2. Yastık kirişleri
3. Dikmeler
4. Aşıklar
5. Göğüslemeler
6. Payandalar (diyagonal)
7. Yanlamalar
8. Kuşaklar
9. Rüzgâr kirişleri
10. Mertekler
11. Yardımcı parçalar
12. Örtü altı kaplaması
13. Çatı örtüsü

Bırakma (Gergi) Kirişleri

Asma çatılarda, çatıyı meydana getiren makasların açılmamasını sağlayan çatı elemanıdır. Betonarme bir döĢeme üzerine oturmayıp duvar, kiriĢ vb. iki mesnet üzerine oturan oturtma çatılarda kullanılan kiriĢlere de aynı isim verilir. Kesitleri 8/14, 8/16, 10/16, 16/20 cm‟dir

Yastık Kirişleri

Makaslardan bırakma kiriĢleri kanalıyla aldığı çatı yükünü, üzerine oturduğu duvar, kiriş ya da döşemeye aktarır. Kesitleri 5/10, 8/16, 10/20 cm‟dir

Dikmeler

Aşıklardan aldığı yükü; duvar, kiriĢ ya da döĢemeye aktarır. Kesitleri 8/8, 10/10, 12/12 cm‟dir

Aşıklar

Çatı yüzey yükünü merteklerden alarak taşıyan kirişlerdir. Saçak üzerine oturana damlalık aşığı, saçakla mahya arasında olana orta aĢık, mahyadakine ise mahya aĢığı ismi verilir. Kesitleri 10/10, 10/14, 12/16, 14/18 cm‟dir; genellikle 2.00 – 3.00 m aralıklarla yerleştirilir

Göğüslemeler

Dikmelerle, aşıkların aralarına 45º lik eğimle tanzim edilen desteklerdir. Kesitleri 8/8, 8/10, 5/10, 6/12 cm‟dir

Payandalar (Diyagonal)

Asma (askılı) çatılarda dikmelerden aldığı yükleri, bırakma kirişlerindeki düğüm noktalarına ileten eğimli çatı elemanıdır. Kesitleri 8/14, 10/18 cm‟dir

Yanlamalar

Asma (askılı) çatılarda aşıklardan askılara gelen yükleri mesnetlere ileten eğimli çubuklardır. Kesitleri 8/14, 10/18 cm‟dir

Kuşaklar

Dikme, aşık, yanlama ve mertekleri her iki yüzeyden birbirine bağlayan çatı elemanıdır. Kesitleri 2×5/10, 2×5/12 cm‟dir

Rüzgâr Kirişleri

Çatı makaslarının rüzgâr etkisiyle devrilmesini önlemek için çatının her iki başındaki ilk iki ve son iki makasının arasına çaprazlamasına çakılan çatı elemanıdır.

Mertekler

Aşıklar üzerine oturur ve örtü altı kaplamasının yükünü taĢır. Kesitleri 5/10, 6/12 cm‟dir ve 40–50–60 cm aralıklarla yerleştirilir

Yardımcı Parçalar

Çatı elemanlarının birbirleriyle bağlantılarını sağlamak amacıyla kullanılan, bağ ve askı demirleri, blonlar ve özellikle saçak kısmında çatı eğimini azaltmak amaçlı kullanılan çelik denilen parçalardır

Örtü Altı Kaplaması

Çatı örtüsünün döşendiği yüzeydir. Merteklerin üzerine uygun aralıklarla çakılan 2.5×5, 3×5 cm kesitli çıtalardan veya 2–2,5 cm kalınlığında 10–20 cm genişliğindeki tahtalardan oluşur. Üzerine su ve neme karşı yalıtım gereçlerinin serilmesi uygun olur.

Çatı Örtüsü

Çatı örtüleri binayı tüm dış etkilerden korumalı, dayanıklı olmalı ve suyu alt tarafa geçirmemelidir. Kiremitler, bakır ve galvanizli saclar, eternit, asbestli levhalar çatı örtüsü malzemelerinden bazılarıdır.